Μία από τις βασικές έννοιες που σχετίζονται με τις πολεμικές τέχνες είναι αυτή του «Δασκάλου», του ανθρώπου δηλαδή που έχει την ευθύνη της διδασκαλίας των τεχνικών, της εκπαίδευσης των μαθητών και της γενικότερης διεύθυνσης της σχολής. Ό ρόλος του Δασκάλου στη σημερινή εποχή τείνει να διαφοροποιηθεί κάπως από την παραδοσιακή μορφή του, με βάση τη μορφή που είχαν οι πολεμικές τέχνες στο παρελθόν, καθώς έχουν αλλάξει αντίστοιχα και οι κοινωνικές συνθήκες που διέπουν τις σχολές, τις μεθοδολογίες διδασκαλίας αλλά και οι ίδιοι οι μαθητές.
Στις παλαιότερες εποχές και ιδιαίτερα σε κοινωνίες όπου οι πολεμικές τέχνες ήταν πιο συνδεδεμένες με την κοινωνική δομή, όπως στην Ιαπωνία, ο Δάσκαλος της πολεμικής τέχνης ήταν ένα πρόσωπο που έχαιρε εξαιρετικού σεβασμού από την κοινωνία, περισσότερου από τον αντίστοιχο σεβασμό που απολάμβανε, για παράδειγμα, ένας αντίστοιχος εκπαιδευτής στρατιωτικής μονάδας στην Ευρώπη. Ο λόγος για αυτό ήταν ότι στην Ιαπωνία οι πολεμιστές (σαμουράι) ήταν η άρχουσα κοινωνική τάξη, η οποία ήταν επιφορτισμένη όχι μόνο με το καθήκον της προστασίας της κοινωνίας της οποίας αποτελούσαν μέλη από εξωτερικές απειλές, αλλά και με την τήρηση της τάξης και της ευνομίας, τη διοίκηση υπηρεσιών και άλλα. Επίσης, ήταν και η πιο «μορφωμένη» κοινωνική τάξη, με υψηλά ποσοστά αλφαβητισμού και, κατά κανόνα, ήταν και η κοινωνική τάξη από την οποία παράγονταν και τα περισσότερα καλλιτεχνικά έργα. Καθώς η βάση του ρόλου της τάξης αυτής ήταν η πολεμική ικανότητα, ο άνθρωπος που αναλάμβανε την εκπαίδευση στις πολεμικές τέχνες έχαιρε ιδιαιτέρου σεβασμού λόγω του εξαιρετικά σημαντικού λειτουργήματός του.
Η νοοτροπία αυτή μεταφέρθηκε εν μέρη και στη Δύση όταν οι Ιαπωνικές πολεμικές τέχνες άρχισαν να διαδίδονται ανοιχτά. Καθώς η «φοίτηση» σε μία σχολή πολεμικών τεχνών είναι κατά κανόνα πολύχρονη και μέχρι προσφάτως δεν υπήρχαν και τόσες πολλές σχολές, πολλοί μαθητές, γοητευμένοι από την έννοια του «σοφού Δασκάλου» με την αποκλειστική γνώση των αρχαίων μυστικών, είχαν την τάση είτε να θέτουν τον δάσκαλο ως μέντορα-υποκατάστατο του πατρικού προτύπου, ή, εάν αποφάσιζαν να ανοίξουν δική τους σχολή πολεμικών τεχνών μετά από κάποια χρόνια, να θεωρούν ότι αυτομάτως δικαιούνται και οι ίδιοι αντιστοίχου σεβασμού.
Κατά τη γνώμη μου, οι κοινωνικές συνθήκες που επέτρεπαν τέτοιου είδους καταστάσεις πλέον δεν ισχύουν και σε αυτό συνεισφέρουν διάφοροι παράγοντες. Κατ' αρχήν, εάν σήμερα κάποιος θέλει να μελετήσει μία πολεμική τέχνη έχει πολύ περισσότερες επιλογές από ότι παλαιότερα, είτε όσον αφορά τον αριθμό σχολών είτε όσον αφορά τα είδη, οπότε δεν έχει και πολύ νόημα να μιλάμε για «απόκρυφη» γνώση. Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να δουν την ίδια τέχνη κατά κανόνα από πολλούς διαφορετικούς δασκάλους, ή να δουν παρόμοιες τέχνες που μπορεί να ταιριάζουν καλύτερα στην ιδιοσυγκρασία τους και στις απαιτήσεις τους.
Επιπλέον, η κοινωνική διαφορά όσον αφορά τον «Δάσκαλο» και τον «Μαθητή» είναι πλέον πολύ πιο περιορισμένη. Οι μαθητές των πολεμικών τεχνών δεν είναι πλέον απαραίτητα μόνο νεαροί μαθητές σχολείου ή φοιτητές. Ιδιαίτερα στις πολεμικές τέχνες που δεν περιλαμβάνουν σοβαρή σωματική καταπόνηση, μπορούν να συμμετέχουν άνθρωποι και των δύο φύλων και όλων των ηλικιών και ανεξάρτητα από το κοινωνικό τους υπόβαθρο. Αυτό σημαίνει ότι ο «μαθητής» μπορεί να είναι ένας καταξιωμένος επαγγελματίας, με σπουδές, πτυχία και διακρίσεις που του επιτρέπουν να χαίρει τον ίδιο, αν όχι περισσότερο σεβασμό, από το κοινωνικό σύνολο όσο ο Δάσκαλος.
Αν και ο όρος «Δάσκαλος» εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σήμερα, κατά τη γνώμη μου ένας πιο ακριβής όρος, ο οποίος αντικατοπτρίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια τον αντίστοιχο ρόλο, είναι ο «Εκπαιδευτής». Είναι ένας όρος που δε φέρει την ίδια βαρύτητα όσον αφορά τις ευθύνες μόρφωσης, ή, αν θέλουμε να το θέσουμε και αλλιώς, μεταφέρει μέρος της ευθύνης της μάθησης από τον δάσκαλο στο μαθητή. Θεωρώ ότι, ιδιαίτερα για τους ενήλικες μαθητές, ο μαθητής έχει μεγαλύτερη ευθύνη όσον αφορά τη μελέτη της τέχνης από ότι υπονοείται με τη χρήση του όρου «Δάσκαλος». Ίσως για τα παιδιά να εξακολουθεί ο όρος να είναι ακριβής, ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη ότι είναι και ο όρος που χρησιμοποιείται όσο το παιδί βρίσκεται ακόμα στο Δημοτικό σχολείο.
Για τον σύγχρονο ενήλικο μαθητή των πολεμικών τεχνών, όμως, πιστεύω πως η διαφορά των όρων είναι σαφής:
Ο Δάσκαλος είναι αυτός που θα μεταδώσει τη γνώση του στο Μαθητή.
Ο Εκπαιδευτής είναι αυτός που θα δείξει στο Μαθητή πώς ο τελευταίος βρει τη δική του γνώση μέσα του.
Το άρθρο αυτό είναι αφιερωμένο στον Γιάννη Τσοροτιώτη, έναν Δάσκαλο του Αϊκίντο με περισσότερα από 30 χρόνια εμπειρίας, ο οποίος έφυγε από κοντά μας στις 10 Δεκεμβρίου του 2014.
Αιωνία η μνήμη του.
Με Πολεμικούς Χαιρετισμούς,
Άγγελος Σκέμπρης